اسماء بنت عمیساَسْماء بِنْت‌ِ عُمَیْس، از زنان صحابی بود. ۱ - شناخت اجمالیپدرش عمیس بن مَعَد ، از قبیله قحطانی بنی خثعم بن انمار و مادرش هند دختر عون بن زهیر حِمیری بود [۱]
کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، ج۱، ص۵۶، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
[۲]
کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، ج۱، ص۵۸، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
از تاریخ ولادت او اطلاعی در دست نیست، اما می‌دانیم که به همراه همسرش جعفر بن ابی طالب اسلام آورد و از این رو جزو نخستین مسلمان بود [۳]
ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، ج۱، ص۴۳، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۹۷۸م.
[۴]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۸۰، بیروت، دارصادر.
۲ - ازدواج و فرزنداندر سال هفتم بعثت همراه همسرش به حبشه هجرت کرد. [۵]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۱، ص۴۶، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
در دوران مهاجرت سه فرزند به نام‌های عبدالله، محمد و عون به دنیا آورد [۶]
کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، ج۱، ص۵۸، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م.
و در ق همراه دیگر مهاجران به مدینه بازگشت و در ق همسرش جعفر را در جنگ موته از دست داد.پس از آن به همسری ابوبکر درآمد و محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد. به هنگام بیماری پیامبر (ص) نیز بر بالین آن حضرت بود [۷]
بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۹۵۹م.
سپس همسر امام علی (علیه السلام) شد و به گفته کلبی همانجا دو فزند وی یحیی و عون حاصل این ازدواج بود. [۸]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۸۰، بیروت، دارصادر.
[۹]
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۸۵، بیروت، دارصادر.
[۱۰]
بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۷، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۹۵۹م.
یحیی در کودکی درگذشت [۱۱]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص۱، به کوشش احمد صقر، ۹۴۹م.
اما از آن‌جا که درباره عون اختلاف هست، بعید نیست که میان او و عون بن جعفر خلطی رخ داده باشد [۱۲]
ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، ج۱، ص۱۰، به کوشش ثروت عکاشیه، قاهره، ۳۸۸ق/۹۶۹م.
[۱۳]
ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، ص۷۸۵، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۳۸۰ق/۹۶۰م.
[۱۴]
طبری، تاریخ، ج۱، ص۵۴.
که به جای عون از محمد یاد کرده است.۳ - وفاتاز زمان دقیق مرگ اسماء اطلاعی در دست نیست. هر چند دو تاریخ ۸ق و پس از ۰ق برای سال مرگ او در برخی مآخذ آمده [۱۵]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱، ص۳، به کوشش فان اس، بیروت، ۴۰۱ق/۹۸۱م.
[۱۶]
ابن کثیر، البدایة، ج۱، ص۳۱.
اما در جایی تنها به ادامه زندگی او پس از شهادت امام علی (علیه السلام) اشاره شده است. [۱۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء،ج۱، ص۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م.
[۱۸]
ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، ج۱، ص۸۹، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۳۹۵ق/۹۷۵م.
۴ - نقطه برجسته در طول زندگیاز نکات مهم و برجسته در زندگی اسماء، پیوند او با خاندان امام علی(علیه السلام)است: وی از معدود کسانی بود که در مراسم کفن و دفن شبانه و اسرارآمیز حضرت فاطمه (علیها السلام)) حضور داشت [۱۹]
بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۵۰، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۹۵۹م.
[۲۰]
حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، ج۱، ص۶۳-۶۴، حیدرآباد دکن، ۳۴۱ق.
و حتی گفته‌اند، در مراسم ازدواج امام علی (علیه السلام) با حضرت فاطمه(علیها السلام) نیز حضور داشته است، اما با توجه به تاریخ این ازدواج در ق و بازگشت اسماء از حبشه، این نکته بعید به نظر می‌رسد [۲۱]
حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، ج۱، ص۵۹، حیدرآباد دکن، ۳۴۱ق.
[۲۲]
گنجی، محمد، کفایة الطالب، ص۲۰-۳۰، به کوشش محمد هادی امینی، تهران، ۴۰۴ق.
[۲۳]
اربلی، علی، ج۱، ص۶۵-۶۷، کشف الغمة، تبریز، ۳۸۱ق.
[۲۴]
امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۷۰، به کوشش حسن امین، بیروت، ۴۰۳ق.
ظاهراً به دلیل همین پیوند نزدیک و صادقانه بوده که در منابع شیعی از او به نیکی یاد شده است، چنانکه بر اساس روایاتی، امامان باقر و صادق (ع) او را ستوده‌اند. [۲۵]
کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۳-۴، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۳۴۸ش.
[۲۶]
ابن بابویه، محمد، الخصال، ج۱، ص۶۳، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۳۶۲ش.
۵ - روایت از پیامبر اکرم(صلوات الله علیه و آله)اسماء احادیثی نیز از پیامبر (ص) روایت کرده است [۲۷]
واقدی، محمد، المغازی، ج۱، ص۶۶، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م.
[۲۸]
حمیدی، عبدالله، المسند، ج۱، ص۵۸، به کوشش حبیب الرحمان اعظمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۰-۳۸۲ق.
[۲۹]
مزی، یوسف، تحفة الاشراف، ج۱، ص۵۹-۶۳، بمبئی، ۴۰۰ق/۹۸۰م.
و از وی نیز کسانی چون فرزندش عبدالله بن جعفر ، سعید بن مسیب و عروة بن زبیر و دیگران روایت کرده‌اند [۳۰]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۸۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م.
[۳۱]
یعقوبی، احمد، تاریخ، ص۱۰، بیروت، دارصادر؛
از یک «کتاب» نزد اسماء بنت اسد عمیس نام برده که ظاهراً مشتمل بر سخنان پیامبر (ص) بوده و از آن‌جا که اسماء، از نزدیکان پیامبر (ص) و خاندان آن حضرت به شمار می‌رفت، قدمت وجود چنین متنی در نهایت درجه اهمیت و ارزش قرار می‌گیرد، اما با توجه به سکوت منابع، دقت بیشتر در جزئیات این متن و صحت انتساب آن، امکان پذیر به نظر نمی‌رسد.۶ - فهرست منابع(۱) ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۹۷۸م. (۲) ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۳۶۲ش. (۳) ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۳۹۵ق/۹۷۵م. (۴) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۵) ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشیه، قاهره، ۳۸۸ق/۹۶۹م. (۶) ابن کثیر، البدایة. (۷) ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۳۵۵ق/۹۳۶م. (۸) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، به کوشش احمد صقر، ۹۴۹م. (۹) اربلی، علی، کشف الغمة، تبریز، ۳۸۱ق. (۱۰) امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۴۰۳ق. (۱۱) بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۹۵۹م. (۱۲) حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۳۴۱ق. (۱۳) حمیدی، عبدالله، المسند، به کوشش حبیب الرحمان اعظمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۰-۳۸۲ق. (۱۴) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۴۰۴ق/۹۸۴م. (۱۵) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش فان اس، بیروت، ۴۰۱ق/۹۸۱م. (۱۶) طبری، تاریخ. (۱۷) کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۳۴۸ش. (۱۸) کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۴۰۸ق/۹۸۸م. (۱۹) گنجی، محمد، کفایة الطالب، به کوشش محمد هادی امینی، تهران، ۴۰۴ق. (۲۰) مزی، یوسف، تحفة الاشراف، بمبئی، ۴۰۰ق/۹۸۰م. (۲۱) واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۹۶۶م. (۲۲) یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر. (۲۳)ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۳۸۰ق/۹۶۰م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اسماء بنت عمیس»، ج۸، ص۳۴۵۷. رده‌های این صفحه : اصحاب پیامبر | راویان حدیث از پیامبر | رجال | زنان صحابی | محدثان قرن ۱ (قمری) | همسران امام علی
|